جبلی غرجستانی

جبلی غرجستانی، بدیع‌الزمان عبدالواسع بن عبدالجامع بن عمران بن ربیع (وف ۵۵۵ ق) شاعری که متخلص به «جبلی» بود، از خاندانی علوی در غرجستان به دنیا آمد. بدیع‌الزمان در علوم زمانه، به‌ویژه علوم ادب به کمال رسید و در طریقۀ شاعری قدم گذاشت و در این فن سرآمد اقران شد، او به مدح شاهان معاصر خود از غوریان، سلجوقیان و محمودیان ‌پرداخت. از ممدوحانش یکی طغرل تکین بن محمد که در ۴۹۰ ق بر خوارزم استیلا یافت، دیگر بهرام‌شاه بن مسعود غزنوی (۴۱۱-۵۵۲ ق) که عبدالواسع در آغاز دورۀ شهرت خویش ۴ سال در دستگاه او بسر می‌برد و چون بهرام‌شاه بر اثر اختلال کار سلطنت از سنجر استمداد کرد و سنجر به یاری او در سال ۵۱۰ ق لشکر به غزنین فرستاد، جبلی به خدمتش رفت و از این پس چندی در درگاه سنجر بسر برد و مورد احترام و علاقۀ آن سلطان بود. وی ممدوحان دیگری نیز داشته که از آن میان ارسلان شاه بن کرمانشاه از سلجوقیان کرمان را می‌توان نام برد. عبدالواسع جبلی از جملۀ پیشروان بزرگ تغییر سبک سخن در اواسط قرن ششم هجری و از کسانی است که در سخنش، شعر به لهجۀ عمومی زمان نزدیک شد که تا آن زمان آمیختگی بیشتری از سابق با زبان عربی داشت. قدرت طبع و مهارتش در شاعری باعث شد که او به کلام آراستۀ مصنوع و افزودن پیرایه‌های لفظی بر زیورهای معنوی توجه بسیار کند و در ابیاتش به موازنه، مماثله، ترصیع، تعدید، لف، نشر و امثال ‌آنها توجه بسیار داشته باشد؛ به همین سبب عوفی معتقد است هیچ‌کس بر منوال او سخن نگفته و بعضی از قصایدش چنان بود که «کس از فضلا نقدی چنین به معیار قریحت نسنجیده است و در خاطر هیچ فصیح مثل این نگنجیده». به گفتۀ عوفی، وی «ذوالبلاغتین» بود، زیرا در شعر عرب نیز دست داشت و در سرودن قصاید مسجع و مرصع زبردست بود و ملمعاتی از وی در لباب‌الالباب نقل شده است. از او دیوان اشعاری بجا مانده است.

آتشکدۀ آذر (۲ /۵۲۹-۵۱۱)؛ اثرآفرینان (۲ /۱۸۷-۱۸۶)؛ تاریخ ادبیات در ایران (۲ /۶۵۶-۶۵۰).