سنجر کاشانی

سنجر کاشانی، میرمحمد هاشم، فرزند میرحیدر معمایی (۹۸۰- ۱۰۲۱ ق) شاعری که متخلص به «سنجر» و ملقب به «سیّدالشعراء» بود. وی مانند پدرش از شاعران قرن دهم و یازدهم هجری است. او بیشتر دوران شاعری خود را در هند گذرانده و در آنجا شهرت و اعتبار بسیار داشته است. سنجر در کاشان به دنیا آمد و در آنجا نشو و نما یافت و به دامادی ملک قمی درآمد و هنگامی که پدرش به هند می‌رفت (۹۹۹ ق) او ۱۹ ساله بود و چون به ۲۳ سالگی رسید، به سنت پدر راه هند پیش گرفت و به اگره پایتخت جلال‌الدین اکبر رفت و در دربار آن پادشاه ادب دوست پذیرفته شد، چنان‌که یک اشرفی (روزینه) برای او مقرر کردند و او بعد از آنکه پدرش از هند به ایران بازگشت، هم‌چنان در اگره ماند و در آنجا بر اثر اعمال ناشایست از دربار طرد شد و پادشاه فرمان داد تا وی را نزد یکی از رایان زمین‌دار گجرات حبس کردند. بعد از رهایی به احمدآباد گجرات و از آنجا به بیجاپور دکن مرکز حکومت عادل‌شاهیان رفت. پس از مدتی که به دربار ابراهیم عادل‌شاه بود به وسیلۀ نامه‌ای از طرف شاه عباس صفوی به ایران احضار شد. وی پیش از اینکه به ایران برسد، در بیجاپور از دنیا رفت. از آثارش می‌توان دیوان اشعار؛ ساقی‌نامه‌ای به نام فرخ‌نامه، مثنوی بر وزن خسرو و شیرین را نام برد. سنجر شاعری زبردست بود. در تذکرۀ میخانه آمده که بعد از عرفی در استعاره کسی از وی بهتر نبود و او خلاف پدر که قریحۀ تنوع‌پسندی نداشت، در انواع شعر طبع‌آزمایی کرد و قصیده، غزل و مثنوی را خوب ساخت. دیوان وی متجاوز از ۴۸۰۰ بیت قصیده، غزل و مثنوی دارد. مثنوی خسرو و شیرین  سنجر در ۶۰۰ بیت به بحر هزج مسدس مقصور و محذوف است و ساقی‌نامه او به بحر متقارب در حدود ۵۰۰ بیت است که در نوع خود کم نظیر است. در این ساقی‌نامه نخست به ستایش آفریدگار و مناجات به درگاه او پرداخته و آن‌گاه حکمت‌گویی آغاز کرده و در ضمن سخن به ایراد حکایات و تمثیلات و اندرزها دست زده و سخن را به مدح شاه عباس صفوی و تعریف صبح و شب و عشق پایان داده است. در این ساقی‌‌نامۀ طولانی سنجر چند بار از وطن و حب وطن یاد کرده و از اقامت در هند اظهار ملالت نموده است. قصاید سنجر در مدح جلال‌الدین اکبر و ابراهیم عادل‌شاه و میرزاجانی‌بیگ پدر غازی بیگ وقاری فرمانروای سند است و از آنها معلوم می‌شود که مدتی هم نزد این ممدوح آخری زیسته است. شعرش بسیار روان و پُر احساس و بر شیوۀ شاعران پیش از او و به‌خصوص گویندگان قرن نهم و دهم هجری و با کلامی پخته و منتخب است و غزل را بهتر از اقسام دیگر می‌سراید.

تاریخ ادبیات در ایران (۵ /۹۳۱- ۹۳۷)؛ تاریخ نظم و نثر (۴۲۰)؛ تذکرۀ میخانه (۳۲۱- ۳۵۰).