قهرمان

قهرمان، محمد فرزند محمدصادق‌میرزا (تو ۱۳۰۸ ش) در تربت‌حیدریه به دنیا آمد. هنگام ولادت او را سلطان محمد نام نهادند، پدر بزرگش محسن‌میرزا ظلی قاجار از شاعران و مترجمان نامور بود و به زبان فرانسه نیز تسلط داشت و آثار نظم و نثرش در دوره‌های مجلۀ ارمغان به چاپ رسیده است. پدرش در ۱۸ سالگی برای تحصیل به تهران مهاجرت کرد، ولی با دختر محسن‌میرزا ازدواج کرد و به زادگاه خود بازگشت و به استخدام ادارۀ مالیه (دارایی) در آمد و بعد از دو سال خدمت، از کار دولتی دست کشید و در املاک موروثی پدرش به کار کشاورزی پرداخت. مادرش نیز از زنان فاضله و با ذوق بود و در نویسندگی دست داشت و آثاری از وی به صورت رُمان بجا مانده که منتشر نشده است. عمویش مرتضی‌میرزا قهرمان که «عشق» تخلص می‌کرد و پدر او نیز حسنعلی‌میرزا شجاع‌السلطنه که «شکسته» تخلص می‌نمود، هر دو از شاعران توانا و مشهور زمان خود بودند. قهرمان ۵ ساله بود که مادر خود را از دست داد و در ۱۳ سالگی نیز پدرش از دنیا رفت، او تحصیلات ابتدایی را در زادگاه خود و دورۀ متوسطه را در تهران و مشهد به پایان برد. در کلاس پنجم ابتدایی بود که با مهدی اخوان ثالث آشنا شد و در روی یک نیمکت کنار یکدیگر نشستند و دوستی بین آنها استوار و تا اخوان زنده بود، این دوستی پا بر جا بود و مرگ اخوان موجب تألم خاطرش را فراهم ساخت. قهرمان برای ادامۀ تحصیل راهی تهران شد و در دانشکدۀ حقوق به تحصیل پرداخت و پس از اخذ کارشناسی به زادگاه خود روستای خرم‌آباد تربت حیدریه بازگشت و به کشاورزی اشتغال ورزید و در ۱۳۳۸ ش به مشهد رفت و در آن شهر مقیم شد. بعدها به استخدام بانک عمران درآمد و به کار پرداخت و بیش از یک سال و نیم در بانک خدمت نکرد و از آن دست کشید. سرانجام در آذرماه ۱۳۴۰ ش در کتابخانۀ دانشکده مشغول به کار شد و در ۱۳۶۷ ش پس از ۲۷ سال خدمت بنا به تقاضای خود بازنشسته شد. وی در خانواده‌ای تربیت یافت که بیشترشان اهل ذوق و شعر و ادب بودند و او نیز از میراث خانوادگی بهرۀ کافی گرفت و از همان کودکی به شعر و شاعری پرداخت و در آغاز دوبیتی‌های روستایی و ضرب‌المثل‌ها و لغات محلی را جمع‌آوری و یادداشت می‌کرد و از ۱۴ سالگی غزلیاتی به لهجۀ تربتی نیز می‌سرود و در ۳۰ سال اخیر این لهجه را به‌طور جدی برای تمام قالب‌های شعری به کار گرفت. قهرمان اگرچه در انواع شعر مهارت داشت، اما بیشتر به غزلسرایی پرداخته و به‌نام شاعری غزلسرا شناخته شده است. او در سبک هندی شعر می‌سراید و شعرش استحکام و انسجام و لطف خاصی دارد و امروز یکی از بهترین غزلسرایان معاصر است و غزل را استادانه می‌سراید. از آثارش می‌توان، تصحیح و مقابلۀ دیوان شهاب ترشیزی (وف ۱۲۱۶ ق)؛ دیوان صیدی تهرانی؛ دیوان صائب تبریزی؛ دیوان کلیم همدانی؛ دیوان ناظم هروی؛ دیوان میرزارضی دانش مشهدی و گردآوری منتخبی از اشعار گویندگان و شاعران هندی‌سرا را نام برد.

فرهنگ سخنوران نامی معاصر (۴/ ۲۸۵۰- ۲۸۵۷).