گلهای جاویدان ۱۰۴

قبل از اجرای برنامه از ابراز لطف و قدر دانی استاد معزز دكتر جمشید اعلم نسبت به برنامه گلها و مبتكر تنظیم كننده آن صمیمانه تشكر می كنیم.

دکلمه:روشنك

گل های جاویدان

به چه كار آیدت زگل طبقی

گل همین پنج روز و شش باشد

از گلستان من ببر ورقی

وین گلستان همیشه خوش باشد

سعدی:گلستان ( مثنوی در بحر خفیف)

دکلمه:روشنك

البته می دانید همه چیز وسیله كسب و تجارت شده، رفته رفته شعر حافظ، خیام و مولانا هم وسیله كسب مشتری گردیده است. برای جلب مشتری ناچارند حافظ و مولانا و خیام را به شكل عامه پسندی در آورند.

راه را اما براین یافته اند كه كتاب این بزرگواران اندیشه را به تصاویر گوناگون و میناتورهای بی معنا تزئین دهند. در كشور هایی كه پرستش زیبایی به سوی كمال می رود، موسیقی را به كمك شعر و شعر را به كمك موسیقی می فرستند تا معنی ایده الی را بهتر مصور كنند؛ تخیلات را قوی تر و عالم ذهنی را وسیع تر و برتر از واقعیات سازند. این تصویرات بی روح، بی حال، بی كیفیت و فاقد هر گونه الهامی كه اخیرا ممنوع گردیده است اثر معكوس كرده و مفاهیم بلند پرواز گویندگان بزرگ را پائین می آورد. گاهی یك نامۀ فاخر و دقیق را به صورت معامله چند مترچیت، بازاری و مبتذل می كند. هیچگاه فراموش نمی كنم تصویری را كه هنرمندی راجع به یك شعر حافظ كشیده بود. آن تصویر زنی بود با چشمان درشت و كشیده به زیبایی چشمان آهو، زنی بی حالت وعاری از هر گونه تعبیر كه با صورت گرد سفید و بی جذبۀ خود در جام بلوری كه تا نیمه شراب داشت نگاه می كرد و به خیال خود این شعر حافظ را مجسم ساخته بود:

عكس روی تو چو در آینۀ جام افتاد

صوفی از خندۀ می در طمع خام افتاد

غافل از اینكه با این هنرنمایی معكوس، یک مفهوم فاخر و عالی را مبدل به یك مصداق حقیر و عامیانه می كنند. زیبایی و بلندی بیت حافظ در این است كه ناظر به همین مفهوم كلی و شاملی است كه در زبان عرفا فكور آمده و كائنات را آینۀ تجلی ازلی گفته اند. نهایت طبع ظریف و پر از تسلای حافظ آن مفهوم فلسفی را به شكلی در آورده است كه از بیت دوم همین غزل به خوبی مستفاد می شود:

ین همه نقش در آیینۀ اوهام افتاد

این «تو» كه در این دو بیت آمده است، در بیت اول عكس آن در آینه جام افتاده و به می مستی بخشیده است و در بیت دوم جلوه ای كرده و این همه نقش در آینه اوهام انداخته. این «تو» صورت بی حال و بی جاذبۀ زن كُرد یا ترك نیست. این صورتی است كه در ازل پرتوی تابیده و عالم هستی انعكاس آن پرتو است. این «تو» همان موجودی است كه ما آن را حس می كنیم ولی نمی توانیم درك كنیم. چون نمی توانیم ادراك كنیم اوهام ما صورت های گوناگون برای آن می آفریند، اما دریغ نیست این مفاهیم عالی را با این تغییرات كوچك در هم بریزیم یا سیمایی را كه اشعار عارفانه حافظ از او در ذهن ما آفریده است این گونه تباه سازیم؟

آواز: تاج اصفهانی

در نظر بازی ما بی خبران حیرانند

من چنینم كه نمودم دگر ایشان دانند

باز آمد آب جان در جوی ما

می خرامد بخت و دامن می كشد

باز آمد شاه ما در كوی ما

نوبت توبه شكستن می زند

مولانا:مثنوی

پس طبیب آمد به دارو کردنش

رگ زدن باید برای دفع خون

ترسم ای فصّاد اگر فصدم كنی

گفت چاره نیست هیچ از رگ زنش

رگ زنی آمد بد آنجا ذو فنون

نیش را ناگاه بر لَیْلی زنی

مولانا:مثنوی

دکلمه:روشنك

ترسم ای فصّاد اگر فصدم كنی

من كیم لیلی و لیلی کیست من

تیغ را ناگاه بر لیلا زنی

ما یكی روحیم اندر دو بدن

مولانا:مثنوی

آواز: تاج اصفهانی

ترسم ای فصّاد اگر فصدم كنی

من كیم لیلی و لیلی کیست من

تیغ را ناگاه بر لیلا زنی

ما یكی روحیم اندر دو بدن

مولانا:مثنوی

این هم گلی بود جاویدان از گلزار بی همتای ادب ایران، گلی كه هرگز نمیرد. شب خوش.