گلهای جاویدان ۱۱۷

گلهای جاویدان برنامه شماره ۱۱۷

دکلمه:روشنك

به چه كار آیدت زگل طبقی

گل همین پنج روز و شش باشد

از گلستان من ببر ورقی

وین گلستان همیشه خوش باشد

سعدی:گلستان (مثنوی در بحر خفیف)

واضح ترین خطی که سیمای حافظ را از قیافۀ سایر متفکرین ما مشخص و ممتاز می کند آزادی فکر است. آزادی فکر بزرگ ترین امتیاز بشرهای اندیشه گراست. همان طوری که وجه امتیاز انسان از حیوانات قوّۀ ادراک و وجه امتیاز انسانها از یکدیگر مَلـَکات و فضائل اخلاقی است، وجه امتیاز دانشمندان و طبقۀ راقیه آزادی فکراست. شاخص قدر آنها تنها دانش و معرفت نیست، چه بسا دانشمندانی چون «امام فخر رازی» در دایرۀ معلومات وسیع خود اسیر معتقدات تلقینی بوده اند. اکثریت تام جامعۀ انسانی اسیر تلقینات پدری و زبون مقرراتی هستند که خود وضع کرده اند. حتی مطیع آراء و معتقداتی می شوند که اشخاص بی مایه تر و پایین تر ازخود آنها یا نیاکانی که در محیط تاریک تر و جاهل تر زیسته اند برای آنها ساخته اند. این تمایل طبیعی مردم را برآن داشته است که برای فکر حافظ حصاری بسازند. برای روح بلند پرواز او قالب جامدی بیافرینند. با اصراری خواسته اند او را در طبقه بندی هایی که بشر متوسط برای خود درست کرده است وارد کنند. اورا شیعه دانسته اند، سُنّی گفته اند، صوفی خوانده اند، صوفی ملامتیه فرض کرده اند.

حافظ شیعه نیست، سُنّی نیست، صوفی نیست، ملامتیه نیست، متدین نیست، بی دین نیست. حافظ، «حافظ» است. اندیشه گری است که پَرش فکر و خیال او را نه شریعت، نه طریقت و نه هم سیستم های فلسفی و صوفی گری عایق نمی شود. حافظ ازهمان قلندرانی است که بر در میکده ستانند و دهند افسر شاهنشاهی. حافظ همان درویش حقیقی است که جهان کار جهان را هیچ درهیچ می داند. همان رِندی است که خیام سه قرن پیش او را وصف کرده:

رِندی دیدم نشسته برخِنگ زمین

نه حق نه شریعت نه طریقت نه یقین

نه کفر و نه اسلام و نه دنیا و نه دین

اندر دو جهان که را بُوَد زَهرۀ این

عمر خیام:رباعی

حافظ این زَهره را داشته. دیانت حافظ در قالب هایی که دکان داران دیانت ساخته و پرداخته اند نیست. او مانند سقراط به سبک خود و به سبک عارف فکور و حکیم وارستۀ متدین است.

زاهد وعُجب و نماز و من و مستی و نیاز

حافظ:غزل

در نظر حافظ غرض از شرایع آسمانی و تمام واجبات و مَنهیات اجتناب از رذایل و پلیدی هایی است که جامعۀ انسانی را تاریک و احیانا بشرعاقل و متمدن را از هر حیوانی پست تر می کند. اگر انسان قائم به وجود خالق حکیم و توانا باشد دروغ نمی گوید، مال مردم را نمی خورد، به حقوق دیگران دست درازی نمی کند. به عقیدۀ او «کاربد مصلحت آن است که مطلق نکنی»: کاربد مصلحت آن است که مطلق نکنی اما آنچه میان جامعۀ او رواج دارد خلاف آن است.

ریا حلال شمارند وجام باده حرام

زهی طریقت وملت، زهی شریعت وکیش

ریا، یعنی دروغ، یعنی گمراه کردن مردم، یعنی فریب دیگران. آیا خود این معنا یک نوع کفر نیست؟ ریا طبعاً مستلزم انکار صفات کمالیۀ ذات باری تعالی و نشناختن اوست.

تو خرقه را زبرای ریا همی پوشی

که تا به زرق بری بندگان حق از راه 

دکلمه:روشنك

من چنینم که نمودم دگرایشان دانند

عشق داند که دراین دایره سَرگردانند

ما همه بنده و این قوم خداوندانند

آه اگر خرقۀ پشمین به گرو نستانند

آواز: غلامحسین بنان

لعل سیرابِ به خون تشنه، لبِ یار من ست

شرم از آن چشم سیه بادش و مژگان ِدراز

ساربان رَخت به دروازه مَبَر کآن سَر کوی

بندۀ طالع خویشم که در این قحطِ وفا

باغبان، همچو نسیمم ز در باغ مَران

شربت قند و گلاب از لب یارم فرمود

آن که در طرز غزل نکته به حافظ آموخت

وز پی دیدن او، دادن جان کار من ست

حافظ(غزل)

این هم گلی بود جاویدان از گلزار بی همتای ادب ایران. شب خوش.