گلهای جاویدان ۱۴۷

گوینده (نامعلوم): 

امشب سخن از صائب تبریزی است.

گلهای جاویدان 

به چه کار آیدت ز گل طبقی

گل همین پنج روز و شش باشد

از گلستان من ببر ورقی

وین گلستان همیشه خوش باشد

سعدی، گلستان ( مثنوی در بحر خفیف) 

جهان و هر چه در او هست وا گذاشتنی است

صائب تبریزی (غزل) 

این بیت دلنشین از شاعری است مشهور به صائب تبریزی. محمد علی صائب معروف به میرزا كوچك، زادهٔ اصفهان است ولی چون پدرانش تبریزی بوده اند به صائب تبریزی شهرت یافته. صائب از سرایندگان بنام قرن یازدهم هجری قمری است كه در ابتكار معانی از بزرگترین شعرای دوران صفویه به بعد بشمار آمده.

می روی و گریه می آید مرا

اندكی بنشین كه باران بگذرد

صائب پس از مسافرتی به هند و مراجعت به اصفهان نزد شاه عباس دوم احترام و مقام ارجمندی پیدا كرد و شیوه غزل سرائیش كه سبك تازه ای بود هواخواهان بسیار. صائب از تقلید صرف متقدمین دوری گزید و طرز نوعی ایجاد كرد كه از نظر ظرافت معانی و تعبیرات و مضامین شیوه ای تازه و بدیع بود. این سبك كه بعد ها به «سبك هندی» مشهور شد، ابتدا بوسیله : «فغانی،» «عُرفی،» «نظیری» و استاد صائب، «شفائی» بوجود آمده بود. صائب با اندیشه بلند این سبك را به حد كمال رسانید و استاد این مكتب شناخته شد. شاید خطا نباشد اگر بگوئیم كه سبك هندی از حیث ظرافت و ریزه كاری از حافظ سر چشمه می گیرد با این تفاوت كه شعرای عهد صفوی در ریزه كاری و تخیلات دقیق و تشبیهات قرین راه اغراق و مبالغه را پیموده و اغلب از قوت لفظ و صلابت تركیب خواجه بی بهره بوده اند. عموما در اشعار سبك هندی قوۀ تخیل شدید و معانی رقیق است. گاهی در نازك خیالی و پیچیدگی به حدی افراط شده كه شعر به معما نزدیك گردیده است. در اغلب اشعار سبك هندی استعارات و تشبیهات ناروا و اغراقات عجیب نیز دیده می شود، بطوری كه شعر را از سادگی و روانی بی بهره ساخته و فهم آن را برای اشخاص دشوار كرده است. مشخص ترین شعرایی كه در این سبك به حد اغراق آمیزی جلو رفته «بیدل» است كه دیوان او در هند و افغانستان مورد تكریم و تحسین است، ولی ذوق سلیم ایرانی به هیچ وجه نمی تواند آن را بپذیرد و مستحسن شمرد. اما اگر با دیده انصاف نگریم صائب یك شخصیت ممتاز و بارزی در تاریخ ادبیات ما بشمار می رود و اگر از حیث سخاوت الفاظ مانند اساتید درجه اول نیست ولی از لحاظ معانی رقیق و مضامین بكر و وسعت اندیشه و فكر بلند و وارستگی روح میتوان او را در سطح شعرای اول ایران قرار داد زیرا در عین داشتن مطلب تازه و مضمون بدیع غالبا الفاظ او نیز فصیح و خوب و روان است. اشعاری دارد كه درخشندگی و تابندگی و تابناكی آن جاودانی است.

كه روی مردم دنیا دوباره باید دید

صائب تبریزی (غزل)

تو اهل صحبت دل نیستی چه می دانی

كه سر به جِیب كشیدن چه عالمی دارد

صائب تبریزی (غزل)

درون خانۀ خود هر گدا شهنشاهی ست

قدم برون منه از حد خویش و سلطان باش

صائب تبریزی (غزل)

نگویمت كه دل از حاصل جهان بر دار

به هر چه دسترست نیست دل از آن بردار

صائب تبریزی (غزل)

كفاره شراب خوری های بی حساب

هشیار در میانۀ مستان نشستن است

صائب تبریزی (غزل)

دست طمع كه پیش كسان می کنی دراز

پل بسته ای كه بگذری از آبروی خویش

صائب تبریزی (غزل)

مردان زجان خویش نه آسان گذشته اند

فردای بازخواست چه آسوده خاطرند

از صدر تا رسند بزرگان به آستان

گردیده است آب، دل رهروان عشق *

آن طوطیان كه از شكرستان گذشته اند

خون خورده اند تا ز سر جان گذشته اند

امروز آن کسان که سامان گذشته اند

از عالم آستانه نشینان گذشته اند

پروانۀ حلاوت افكار صائبند

صائب تبریزی (غزل)

اگر وطن به مقام رضا توانی كرد

جهان ناخوش اگر صد كدورت آرد پیش

ز سایهٔ تو زمین آفتاب پوش شود

ز شاهدان زمین گر نظر فرو بندی

بر آستان تو نقش مراد فرش شود

ترا به هر غم و درد امتحان از آن كردند

جواب آن غزل است این كه گفت عارف روم

غبار حادثه را توتیا توانی كرد

ز وقت خوش همه را با صفا توانی كرد

اگر تو دیده دل را جلا توانی كرد

نظر به پردگیان سما توانی كرد

بساط خود اگر از بوریا توانی كرد

كه درد های جهان را دوا توانی كرد

تو نازنینِ جهانی، كجا توانی كرد

صائب تبریزی (غزل)

تا چند گِرد كعبه بگردم به بوی دل

افتد زطوف كعبه و بتخانه در به در

ساحل زجوش سینه ی دریاست بی خبر

در هر شكست فتح دگر هست عشق را

میخانه است كاسۀ سر فیل مست را

تا چند گِرد كعبه بگردم به بوی دل

تا كی به سینه سنگ زنم ز آرزوی دل

سر گشته ای كه راه نیابد به كوی دل

با زاهدان خشك مكن گفتگوی دل

پُر می شود زسنگ ملامت سبوی دل

صائب زخود شراب بر آرد سبوی دل

تا كی به سینه سنگ زنم ز آرزوی دل

صائب تبریزی (غزل)

این هم گلی بود جاویدان از گلزار بی همتای ادب ایران، گلی كه هرگز نمیرد. شب خوش.

* این تک مصرع را که ایجا خوانده شد ه است، جزوی آن غزل صائب نیست