گلهای جاویدان ۱۴۸

گلهای جاویدان برنامهٔ شمارهٔ ۱۴۸

گلهای جاویدان 

به چه کار آیدت ز گل طبقی

گل همین پنج روز و شش باشد

از گلستان من ببر ورقی

وین گلستان همیشه خوش باشد

سعدی، گلستان ( مثنوی در بحر خفیف)

امشب بار دگر سخن از نظامی است.

نظامی گنجوی از نوابغ شعر و ادب فارسی، بلكه یكی از بزرگترین شعرای جهان است. گنجینه داستانهای او مانند شاهنامه فردوسی اثری بی همتا و شاهكار بی نظیری است كه لبریز از لطائف و ظرائف و مشحون از لعالی تابناك است، مانند آفتاب جهانتاب است و فروغ و حرارتی جاودانی دارد. نظامی از فنون حكمت و علوم عقلی و نقلی و طب و ریاضی و موسیقی بهره ای كامل داشته و از علمای فلسفه و حكمت بشمار می آید و گذشته از مراتب سخن دانی بی گزاف وی را باید یكی از راهنمایان بزرگ بشریت دانست.

نظامی با همۀ زهد و تقوی و پای بند بودن به اصول شریعت اسلامی دارای تعصب شدید وطنی و ایران پرستی است و در افسانه های خسرو شیرین و هفت پیكر، بزرگی ایران و ایرانیان را به عالم آشكار ساخته است. اشعار دردناك و ناله های جانسوز او در واقعۀ مرگ دارا هر ایرانی وطن خواهی را دچار تأثری عمیق می كند. در شیوهٔ پرهیزكاری و عصمت و حیا برای نظامی در بین شعرای پارسی جز حكیم فردوسی همانندی نمی توان یافت زیرا در سراسر دیوان این دو بزرگوار یك عبارت ركیك و یك معنای خلاف عفت و اخلاق وجود ندارد. نظامی در عرفان و سیر و سلوك نیز دارای مرتبی بلند و منزلتی رفیع است.

نظامی در دوران زندگانی سه همسر یكی بعد از دیگری اختیار كرده و این هر سه پیش از رحلت وی دار فانی را وداع گفته اند. از بین زنان خویش به آفاق كه نخستین همسر او بوده علاقه ای شدید وعشقی آتشین داشته و داستان خسرو و شیرین را در دورۀ عشق او به نظم درآورده است.

زهی شیرین و شیرین مردن او

تو كز عبرت بدین افسانه مانی

دراین افسانه شرط است اشك راندن

به حكم آنكه آن كم زندگانی

سبك رو چون بت قبچاق من بود

زهی جان دادن و جان بردن او

چه پنداری مگر افسانه خوانی

گلابی تلخ بر شیرین فشاندن

چو گل بر باد شد روز جوانی

تو خود پنداشتی كآفاق من بود *

نظامی (مثنوی خسرو وشیرین)

خداوندا شبم را روز گردان

شبی دارم سیاه از صبح نومید

مرا بنگر چه غمگین داری ای شب

من آن شمعم كه در شب زنده داری

شبا امشب جوانمردی بیاموز

چو روزم بر جهان پیروز گردان

درین شب رو سپیدم كن چو خورشید

ندارم دین اگر دین داری ای شب

همه شب می كنم چون شمع زاری

مرا یا زود كُش یا زود شو روز

نظامی (مثنوی خسرو وشیرین)

تدبیر كنم هر شب تا دل زتو بر گیرم

دل با تو برآمیزم كآمیخته ای با جان

چون روز بر آرد سر، مهر تو زسر گیرم

جانی دگرم باید تا یار دگر گیرم

شاعر ناشناس (غزل)

غم تو خجسته بادا كه غمی است جاودانی

دل من كجا پذیرد عوض تو دیگری را

ندهم چنین غمی را به هزار شادمانی

دگری به تو نماند تو بدیگری نمانی

شاعر ناشناس (غزل)

خون می خورم این چه مهربانیست

گیرم دلت ازسر وفا شد

جان می كَنَم این چه زندگانیست

آن دعوی دوستی كجا شد

نظامی (مثنوی لیلی مجنون)

چه خوش نازی است ناز خوبرویان

به چشمی خشم بگرفتم كه برخیز**

زهی شیرین و شیرین مردن او

چنین واجب کند در عشق مردن

زدیده رانده را دزدیده جویان

ز دیگر چشم دل دادم كه مَگریز

زهی جان دادن و جان بردن او

به جانان جان چنین باید سپردن

نظامی (مثنوی خسرو وشیرین)

دیده را با تو آشنایی هاست وز تو در دیده روشنایی هاست ***

با من این یك دو روز در پیوند كه از این پس بسی جدایی هاست ***

این هم گلی بود جاویدان از گلزار بی همتای ادب ایران، گلی كه هر گز نمیرد.

(مثنوی خسرو وشیرین بر اساس چاپ مسکو - باکو)

* گمان افتاد خود كآفاق من بود

** به چشمی تیرگی کردن كه برخیز

*** این بیت در آثار نظامی یافت نشد