گلهای جاویدان ۱۵۶

گلهای جاویدان

kiبه چه کار آیدت ز گل طبقی

گل همین پنج روز و شش باشد

از گلستان من ببر ورقی

وین گلستان همیشه خوش باشد

سعدی، گلستان ( مثنوی)

امشب دو غزل از شیخ اجل آمیخته به دو آهنگ دلپذیر به سمع خواهد رسید. وصفی و تقریری از غزل های سعدی بنظر زائد است زیرا كسی نیست كه سعدی را نشناسد و از غزل های ساده و روان و بی تكلف و تصنع او نشنیده باشد. اشعار سعدی است كه گوهر شناسان ادب با دو كلمه توصیف نموده اند؛ دو كلمۀ بجا، بسزا و بحق: «سهل و ممتنع.» «سهل» بدین معنا كه روان و ساده باشد و «ممتنع» بدان مفهوم كه اقتفایش مقدور نباشد. تا بدان جا كه سخنوری چون حافظ فرماید، «استاد غزل سعدی است.» و این نه تنها عقیدت لسان الغیب است بلكه نظر تمام غزلسرایانی است كه پس از سعدی آمده اند و او را استاد غزل دانسته اند. در اقتفای وی بسیار كوشیده اما در این پیروی كامیاب نگردیده اند و اگر هم گاه به هدف نزدیك شده اند در چند بیتی بیش نبوده است و نتوانسته اند همواره به فصاحت و بلاغت سعدی و روانی اشعار وی نائل آیند. چه بسا غزلی موزون و فصیح بنظر آمده اما در برابر غزل های سعدی گویی از طنین و ترنم اشعار غنایی افتاده. به راستی بیان آنچه از غزل سعدی احساس می كنیم كاری است بس دشوار. شاید توان گفت راز تاثیر شعر سعدی در سادگی و حسن تركیب الفاظ و استعاراتش نهفته است. همین تاثیر سادگی و حسن تركیب الفاظ است كه با شنیدن یا خواندن غزل سعدی مفتون بیان زیبا و بی تكلف او می شویم، بیانی چون تبسمی فریبا كه توام با نگاهی نافذ بر اعماق دل نشیند و اسیرش سازد.

خفتن عاشق یكیست بر سر دیبا و خار

گر دگری را شكیب هست زدیدار

گر تو زما فارغی ما به تو مستظهریم

ما سپر انداختیم گردن تسلیم پیش

سعدی اگر داغ عشق در تو مؤثر شود

چون نتواند كشید دست در آغوش یار

دوست من نتوانم گرفت بر سر آتش قرار

ور تو زما بی نیاز ، ما به تو امیدوار

گر بِكُشی حاكمی ور بدهی زینهار

فخر بود بنده را داغ خداوندگار

سعدی (غزل)

پیش رویت دگران صورت بر دیوارند

تا گل روی تو دیدم همه گلها خارند

آنكه گویند به عمری شب قدری باشد

نه من از دست نگارین تو محرومم و بس

عجب از چشم تو دارم كه شبانش تا روز

سعدی اندازه ندارد كه چه شیرین سخنی

نه چنین صورت و معنی كه تو داری دارند

تا ترا یار گرفتم همه خلق اغیارند

مگر آنست كه با دوست به پایان آرند

كه به شمشیر غمت كشته چو من بسیارند

خواب می گیرد و شهری زغمت بیدارند

باغ طبعت همه مرغان شكر گفتارند

سعدی (غزل)

من ندانستم از اول كه تو بی مهر و وفایی

دوستان عیب كنندم كه چرا دل به تو دادم

پرده بردار كه بیگانه خود این روی نبیند

عشق و درویشی و انگشت نمایی و ملامت

روز صحرا و سماع ست و لب جوی و تماشا

شمع را باید ازین خانه برون بردن و كشتن*

عهد نابستن از آن به كه ببندی و نپایی

باید اول به تو گفتن كه چنین خوب چرایی

تو بزرگی و در آیینه كوچك ننمایی

همه سهل ست، تحمل نكنم بار جدایی

در همه شهر دلی نیست كه دیگر برُبایی

تا به همسایه نگوید كه تو در خانه مایی

سعدی (غزل)

عیبی نباشد از تو كه بر ما جفا رود

گر من فدای جان تو گردم دریغ نیست

حیف آیدم كه پای همی بر زمین نهی

ای آشنای كوی محبت صبور باش

سعدی به در نمیكنی از سر هوای دوست

مجنون از آستانه لیلی كجا رود

بسیار سَر كه در سَرِ مهر و وفا رود

كاین پای لایق ست كه بر چشم ما رود

بیداد نیكوان همه بر آشنا رود

در پات لازم ست كه خار جفا رود

سعدی (غزل)

این هم گلی بود جاویدان از گلزار بی همتای ادب ایران، گلی كه هرگز نمیرد. شب خوش.

* در اصل دیوان سعدی: «شمع را باید ازین خانه به در بردن و كشتن…»