گلهای جاویدان ۱۱۸

             

گوینده: تقی روحانی

       

این بار سخن از مولاناست و اشارتی به تخلص او.

     

دکلمه:روشنك


         

گلهای جاویدان

       
 

به چه كار آیدت زگل طبقی

گل همین پنج روز و شش باشد

از گلستان من ببر ورقی

وین گلستان همیشه خوش باشد

 
       

سعدی گلستان ( مثنوی در بحر خفیف)

 
             

گوینده: تقی روحانی


 

         

گفته اند و می گویند هر شاعری را تخلصی است چنانكه عطار، سعدی، حافظ، عراقی و دیگر سرایندگان نیز داشته اند. وجه انتخاب كلمه ای هم به منظور تخلص اغلب روی تناسبی است. عطار چون دارو خانه ای داشته، حافظ چون حافظ القران بوده، سعدی به مناسبت نام ممدوح او سعد ابن زنگی و عراقی چون زاده قریه یی بوده از محال عراق یا اراك. پس تخلص مولانا جلال الدین كه گاه مولوی اش می نامیم و گاه رومی چه بوده است؟ قدر مُتُیَسَر این است كه جلال الدین بلخی اعم از این كه مولوی اش بنامیم و یا بمناسبت اینكه عمری را در روم بسر برده و به دانشمند یا ملای روم مشهور گردیده، رومیش پندارند كلمه ای را به وجه تخلص مانند دیگر شعرا بطور صریح در اشعار خود بكار نبرده است. جلال الدین كه سرودن شعر را دون مرتبت خود می دانسته و از شعر و شاعری بیزاز بوده.

             

دکلمه:روشنك


         

قافیه و مفعله را گو همه سیلاب ببر

       
   

مولانا دیوان شمس تبریز(غزل)

     
             

گوینده : تقی روحانی

       

او كه از فرط آشفتگی حال و شور عشقی كه در سر و سوز و جوششی كه در دل دارد به قواعد عروضی بی اعتناست.

             
دکلمه:روشنك


         
 

قافیه اندیشم و دلدار من

گویدم مندیش جز دیدار من

   
             

گوینده: تقی روحانی


 

         

جلال الدین در پی قافیه نبوده و در حال جذبه و شوق قافیه را به دنبال خود می كشانید.

   
             

دکلمه:روشنك


         

تو مپندار كه من شعر به خود می گویم.

     
   

منسوب به مولانا (غزل)

     
             

گوینده: تقی روحانی


 

         

او كه سرو دل باخته چنان محو نور مطلق و كمال زیبایی معشوق است كه من و ما برایش مفهومی ندارد، بدیهی است هیچ گاه نگران تخلص نیست. جلال الدین كه از همه گسسته و به دوست پیوسته، جز به دوست نمی اندیشد و جز دوست نمی شناسد، او كه وجود خود را از دوست می شمارد و هر آنچه بدست آورد و كسب كند از آن ِ دوست می داند و از پرتو دوست، چرا و چگونه در فكر كلمه ای باشد كه شاخص نام سراینده است و معرف اوست.

فكر جلال الدین در عالم دیگری در جَوَلان است، نكته های بی شمار دیگری در سر و مغزش دَوَران دارد و بنابراین او را چه نیاز است كه از مقطع غزلش در یابند سراینده اوست. او خواهان و جویای تفاخر نیست، او تمامی خود را نثار كرده و دیگر خودی احساس نمی كند تا آنچه را كه سروده از خود بداند و با كلمه ای بشناساند كه از اوست. شعر جلال الدین طومار بیان دل اوست، دلی كه بیقراری های عشق و جوش و خروش عاشقی آنی از تلاطم توفان عشق بَری و ساكتش نمیگذارد لحظه ای به این طوفان بنگرید تا به سهولت دریابید كه حلقه های زنجیر كلمات او، كلماتی كه بر وصف و تشبیهی بی سابقه است چگونه بهم پیوسته و پی در پی چون موجی خروشان در حركتند بالا می روند و فرو می ریزند، ببینید درین صعود و نزول چه بر پرده تصور و تخیل نقش می بندد و از آن برخاستن و سر به اوج كشیدن و فروریختن كه به سمع شما می رسد. پس مولوی را چه حاجت كه مانند دیگر سرایندگان كلمه ای را برگزیند و تصریحا بدان تخلص جوید. شعر او از سر گرفته تا پایان می گوید از اعماق دل جلال الدین بر خاسته ام. 

             
 

یك دست جام باده و یك دست زلف یار

گفتی ز ناز بیش مرنجان مرا برو

رقصی چنین میانه ی میدانم آرزوست

آن گفتنت كه بیش مرنجانم آرزوست

   
       

مولانا دیوان شمس تبریز(غزل)

 
             

دکلمه:روشنك


         
 

بر دربان تو آیم ندهد بار و براند

هله زین پس نخروشم نكنم فتنه نجوشم

خبرش نیست كه پنهان چه تماشای تو دارم

به دلم حكم که دارد، دل گویای تو دارم

   
       

مولانا دیوان شمس تبریز(غزل)

 
             

دکلمه: تقی روحانی


 

         
 

گفتم زكجایی تو، تسخر زد و گفتا ای جان

نیمیم ز آب و گل نیمیم زجان و دل

نیمیم زتركستان نیمیم زفرغانه

نیمیم لب دریا نیمی همه دُردانه

   
       

مولانا دیوان شمس تبریز(غزل)

 
             

دکلمه:روشنك


         
 

به دو چشم من ز چشمش چه پیام هاست هر دم

كه دو چشمم از پیامش خوش و پُر خُمار بادا

   
       

مولانا دیوان شمس تبریز(غزل)

 
             

دکلمه: تقی روحانی


 

         
 

صورتگر نقاشم هر لحظه بتی سازم

وانگه همه بت ها را در پیش تو بگذارم

   
       

مولانا دیوان شمس تبریز(غزل)

 
             

دکلمه:روشنك


         
 

من عاشق جانبازم از عشق نپرهیزم

گویند رفیقانم از عشق بپرهیزم*

گر دفتر حُسنت را در حَشر فرو خوانند

من مست سر اندازم از عربده نگریزم

از عشق بپرهیزم پس با چه در آمیزم

اندر عرصات آن روز شوری دگر انگیزم

   
             

آواز: خاطره پروانه

       
 

یك شبی مجنون به خلوتگاه راز

نامم از بهر چه مجنون كرده ای

از چه هر كس را نصیبی داده ای

ای خدا آخِر نصیب من كجاست

این ندا آمد كه ای شوریده حال

كار لیلی نیست این كار من است

با خدای خویشتن می كرد راز

بهر یك لیلی دلم خون كرده ای

درد هر كس را طبیبی داده ای

مُردم از حسرت طبیب من كجاست

تا توانی تو درین درگه بنال

روی لیلی عكس رخسار من است

   
       

منسوب به مولانا (مثنوی)

 
             
گوینده: روشنك


         

چندی است شهرت یافته كه تخلص مولوی «خاموش» بوده چنانكه در مقطع اكثر غزلیاتش گاه «خاموش» یا «خَمُش،» «خامُش» و «خموش» دیده می شود. اگر چه این نظر شامل تمام غزلیات مولانا نیست ولی آنچه به تحقیق رسیده است و مورد تائید قرار گرفته این است كه مولانا این كلمات را بطور صریح به وجه تخلص بكار نبرده و منظورش مفاهیم خاموشی است. این سبك و سلیقه هم در قبال سایر سرایندگان از خصائص مولاناست كه در عین احتراز از تقید به تخلص صریح و بی نیازی از پیروی قواعد شعر و سنت شاعری، مفاهیم سكوت را كه از اصول مسلمۀ طریقت است یاد آور شده و در تائید اینها نه به کلمه ای بلكه به مفهوم و معنایی تخلص کند.

             

خَمُش گشتم زبان بستم ولیكن

هله خاموش كه شمس الحق تبریز از این می

منم گویای بی گفتار امشب

همگان را بچشاند ، بچشاند ، بچشاند

   
       

مولانا دیوان شمس تبریز(غزل)

 
             
 

هین خموش كن گر تو هشیاری زمستی دم مزن

ور تو مستی می كنی رو بر سر بازار مست

   
       

مولانا دیوان شمس تبریز(غزل)

 
             
  امروز مها خویش زبیگانه ندانیم مستیم بدان سان كه ره خانه ندانیم**    
        مولانا دیوان شمس تبریز(غزل)  

آواز:غلامحسین بنان

       
 

امروز مها خویش زبیگانه ندانیم

گفتند «درین دام یكی دانه نهاده ست»

در باغ بجز عكس رخ دوست نبینیم

از عقل و ادب هیچ مگوئید که امروز

امروز ازین نكته و افسانه مخوانید

باده ده و كم پرس كه «چندُم قدح ست این؟»

شمس الحق تبریز بده رطل پیاپی

مستیم بدان سان كه ره خانه ندانیم

در دام چنانیم كه ما دانه ندانیم

وز شاخ بجز حالت شوریده ندانیم***

جز حالت شوریده و دیوانه ندانیم****

كآفسون نپذیرد دل و افسانه ندانیم

كز یاد تو ما باده و پیمانه ندانیم*****

تا بار دگر جرعه ز خُمخانه ندانیم******

   
             
دکلمه:روشنك


         
 

امروز مها خویش زبیگانه ندانیم

شمس الحق تبریز بده رطل پیاپی

مستیم بدان سان كه ره از خانه ندانیم

تا بار دگر جرعه ز خُمخانه ندانیم

   
       

مولانا دیوان شمس تبریز(غزل)

 
             

(دیوان شمس تبریزی به تصحیح فروزانفر)

       
             

*گویند رفیقانم «از عشق نپرهیز؟»

**مستیم بدان حَد كه ره خانه ندانیم

***وز شاخ بجز حالت مستانه ندانیم

****در عشق تو از عاقلهٔ عقل برستیم

*****كز یاد تو ما باده ز پیمانه ندانیم

 

 

 

جز حالت شوریده و دیوانه ندانیم


 
     
             

******این بیت در دیوان شمس تبریزی به تصحیح فروزانفر نمی باشد

     
             


Back to programme page