درویش‌خان

درویش‌خان (۱۲۵۰-۱۳۰۵ ش) نوازندۀ  تار و سه‌تار، آهنگساز و یكی از بزرگترین استادان موسیقی كلاسیك ایران در پنجاه سال آخر دورۀ  قاجاریه به شمار می‌رود. وی یكی از موسیقیدانانی است كه بر هنرمندان نسل‌های بعد از خود تأثیر بی‌چون و چرا داشته است. او شاگرد برگزیدۀ  دو استاد بزرگ عصر قاجار میرزا عبدالله و میرزا حسینقلی بود و طی تحصیل در مدرسۀ موزیک دارالفنون، با موسیقی اروپایی نیز آشنایی مختصری داشت. در جوانی به عنوان استادی مسلم شناخته شد و در نهضت‌های روشنفكری عصر مشروطیت نیز جزو هنرمندان پیشرو بود. وی از اولین موسیقیدانانی است كه به ضبط صفحۀ گرامافون اقدام كرد. درویش‌خان را گذشته از مهارت افسانه‌ای در نواختن تار و سه‌تار، دارای دو مشخصۀ  مهم می‌دانند: ۱. تأسیس و توسعۀ  فرم پیش درآمد در موسیقی ایران اوایل قرن چهاردهم هجری شمسی ۲. ساختن آثار بسیار زیبایی در فرم‌های پیش درآمد، تصنیف و رنگ. ساخته‌های درویش‌خان از كمال‌یافتگی هنری، زیباشناسی در سطح متعالی و تأثیر عمیق عاطفی بهره‌مندند. جذبۀ روحانی فوق‌العاده‌ای كه در نوازندگی او مشهور بوده، ناشی از تعلق او به حوزه‌های عرفانی و سرسپردگی او به حلقۀ مریدان خانقاه حضرت صفی‌علیشاه است كه استعداد معنوی فوق‌العادۀ او را بارور كرد. درویش‌خان را نمونۀ  كاملی از یك موسیقیدان عارف ایرانی می‌دانند، به همین دلیل، ساخته‌های او مورد توجه هنرمندان بزرگی چون روح‌الله خالقی و جواد معروفی واقع شد و برای اركسترهای بزرگ تنظیم شد. حضور دو موسیقیدان دیگر در برنامۀ گل‌ها، عبدالله دوامی (به عنوان مشاور) و ابوالحسن صبا (به عنوان مشاور و گاه مجری) نیز در انتخاب آثار درویش‌خان بی‌تأثیر نبوده است. دوامی، دوست و همكار درویش‌خان، به همراه موسی معروفی و صبا، شاگردان برگزیدۀ درویش‌خان بودند. این دو تن از راویان ساخته‌های این استاد بزرگ برای برنامۀ گلها بوده‌اند و آثار او از طریق این برنامه به ملت ایران معرفی شده است. مجموعه آثار او را در سال‌های ۱۳۵۹- ۱۳۶۹ ش ارشد تهماسبی نوازندۀ تار جمع‌آوری و نت‌نویسی کرد و با تار نواخت که منتشر شده است (تهران، ماهور، ۱۳۶۷- ۱۳۸۱ ش).