حزین لاهیجی

حزین لاهیجی، محمدعلی، فرزند ابوطالب (۱۱۰۳- ۱۱۸۱ ق) ادیب، عارف و شاعری که متخلص به «حزین» و معروف به «شیخ علی حزین» بود. وی در اصفهان به دنیا آمد. او از نوادگان شیخ زاهد گیلانی، عارف معروف بوده است. بعد از هجوم افاغنه در ۱۱۳۵ ق به اصفهان، از آن شهر فراری شد و سرگردان بود تا اینکه در ۱۱۴۶ ق از ترس نادرشاه افشار به هند رفت و تا آخر عمر حدود ۳۵ سال در هندوستان زندگی کرد و در حدود ۷۸ سالگی در بنارس درگذشت و در همان شهر دفن شد. سکونت محمدعلی حزین لاهیجی در ۱۹ سال آخر زندگی خود در بنارس که تحت حکومت نواب‌های شیعه بود، از رویدادهای مهم در حیات فرهنگی، مذهبی و ادبی این شهر است. آرامگاهش ـ که مدفن خلیل علی ابراهیم‌خان نیز در جوار آن است ـ در بنارس نه تنها زیارتگاه مهم شیعیان است، بلکه سایر مسلمانان نیز به زیارت آن می‌روند. حضور حزین و درس‌هایش در ترویج و اشاعۀ تشیع در آن سامان نقش بسیار مهمی داشت. از استادان حزین می‌توان به امیرسیّدحسین طالقانی اشاره کرد. وی خطوط را بسیار نیکو می‌نوشت و صاحب کمالات صوری و معنوی بود. لاهیجی سرگذشت خود و حوادث و وقایع عصر خویش را با احوال و اوضاع سیاسی به قلم شیوایی نوشته است. حزین با بیشتر علوم و فنون آشنایی کامل داشت. حزین در کتاب تاریخ خود وضعیت اصفهان در زمان حمله افغان را شرح می‌دهد. بخشی از سروده‌هایش به زبان فرانسه نیز ترجمه شده ‌است. دوران زندگی حزین لاهیجی، پایان حكومت صفوی و حملۀ افغانان، یكی از پُر آشوب‌ترین دوران‌های تاریخ ایران بوده است و در این آشفتگی شهر اصفهان، زادگاه حزین، از همه جا ویرانتر بود. حزین این دوران را به تفصیل در تاریخ خود شرح داده است. حزین بر مجموع دانش‌های روزگار خود مسلط بود و در هر كدام از علوم زمان خود رسالاتی نوشته است. زندگی را نیز با قناعت و آزادگی می‌گذرانید. خوی دیگرش شجاعت بود. بارها در حوادث خونینی كه روی می‌داد، مردم را به مقاومت در برابر دشمنان خارجی یا ستمكاران داخلی وادار می‌كرد. حزین لاهیجی از شاعران درجه اول سبک هندی است و علاوه بر دیوان اشعار، رسالاتی در فلسفه، علم كلام، احوال رجال، سفرنامه و تاریخ نیز دارد. از آثارش می‌توان تذکرۀ شاعران؛ دیوان اشعار؛ کلیات؛ شامل قصاید، قطعات و مثنویات؛ صفیر دل و حدیقۀ ثانی در برابر حدیقۀ سنایی؛ خرابات؛ چمن و انجمن؛ مطمح‌ الانظار؛ فرهنگ‌نامه و تذکارات‌العاشقین در برابر لیلی و مجنون را نام برد. تذکرۀ حزین لاهیجی با سبکی ساده و پخته به نگارش درآمده ‌است. ای وای بر اسیری کز یاد رفته باشد/ در دام مانده باشد صیاد رفته باشد، یکی از مشهورترین ابیات اوست.

اثرآفرینان (۲ /۲۵۸)؛ زندگی‌نامۀ مشهورترین شاعران ایران (۱۶۳)؛ نامها و نامدارهای گیلان (۳۹۷-۳۹۶).