نصرالله فلسفی

فلسفی، نصرالله، فرزند نصرالله‌خان مستوفی سوادکوهی (۱۲۸۰- ۱۳۶۰ ش) مورخ، استاد دانشگاه، محقق، مترجم، روزنامه‌نگار، نویسنده و شاعری که در خانواده‌ای اهل علم و دانش در تهران به دنیا آمد. پدر وی میرزانصرالله‌خان مستوفی سوادکوهی و پدر بزرگش حائری مدرس از حکمای معروف عهد ناصرالدین‌شاه قاجار بود. در مدرسه‌های آلیانس فرانسه و دارالفنون تحصیل کرد و پس از چند سال خدمت در وزارت پست و تلگراف و دادگستری به وزارت فرهنگ منتقل شد. در دارالفنون و دانشسرای‌عالی تهران به تدریس تاریخ و جغرافیا پرداخت و تا مقام استادی دانشگاه پیش رفت. فلسفی مدیریت نشریات پست و تلگراف، تعلیم و تربیت، دانشسرای‌عالی، مهر و امید را بر عهده داشت. مقالات تاریخی و ادبی وی در روزنامه‌ها و نشریات شفق سرخ، اتحاد، مرد آزاد، اطلاعات، یغما، دانشکدۀ ادبیات و سخن به چاپ می‌رسید. از ۱۳۳۵-۱۳۴۰ ش به سمت رایزن فرهنگی ایران در ایتالیا و اسپانیا منصوب و به خدمت پرداخت. وی از جوانی به ترجمۀ آثار ادبی فرانسوی پرداخت و در سال‌های ۱۳۰۵-۱۳۱۰ ش چند کتاب و مقاله را از فرانسه به فارسی ترجمه کرد و برخی داستان‌های کوتاه را نیز در روزنامۀ مرد امروز منتشر کرد که سبب شهرت وی در محافل علمی و مطبوعات تهران ‌شد. فلسفی در اوایل روی کار آمدن رضاشاه به همکاری با روزنامۀ شفق سرخ به مدیریت علی دشتی پرداخت و همکاری خود را با استادان معروف آن زمان مانند سعید نفیسی و رشید یاسمی آغاز کرد و در جوانی به عنوان یکی از بهترین مترجمان زبان فرانسه شناخته شد. از بهترین ترجمه‌های وی در این زمان سرگذشت ورتر اثر گوته شاعر و دانشمند آلمانی، تاریخ انقلاب روسیه و آخرین ملکۀ تزاری بود که با استقبال خوانندگان ‌مواجه شد. فلسفی در سال ۱۳۰۴ ش به مدیریت مجله پست و تلگراف برگزیده شد و در سال ‌۱۳۰۷ ش به تقاضای داور به وزارت دادگستری انتقال یافت، ولی پس از چندی به درخواست ‌وزیر فرهنگ وقت به این وزارتخانه منتقل شد و به تدریس در مدرسۀ دارالفنون پرداخت. فلسفی در طی این سال‌ها کتاب تاریخ تمدن‌ قدیم اثر فوستل دوکولانژ را با سرمایۀ محمد مصدق و از محل حقوق نمایندگی او به فارسی ترجمه کرد و با حواشی و اضافاتی چاپ کرد. وی در ۱۳۱۳ ش ادارۀ مجلۀ تعلیم و تربیت را برای مدتی کوتاه بر عهده گرفت و در سال ۱۳۱۵ ش به دعوت دانشگاه تهران تدریس در کرسی تاریخ دانشکدۀ ادبیات را آغاز نمود. فلسفی در سال ۱۳۲۳ ش مدیریت روزنامۀ سیاسی ـ هنری آمد را بر عهده گرفت و تا ۱۳۲۶ ش مدیر این روزنامه بود. نصرالله فلسفی در دهۀ سی چند سفر علمی به کشورهای اروپایی کرد و بسیاری از اسناد و مآخذ گرانبهای مربوط به فرامین و مکاتبات پادشاهان صفوی و تصاویر آنها و نسخۀ کتاب‌های خطی نادر را مطالعه کرد و با استفاده از مدارک جمع‌آوری شده یکی از بهترین آثار و کتاب تاریخی ایران در عهد صفویه به‌نام تاریخ زندگانی شاه عباس اول را در چهار جلد تألیف کرد. وی علاوه بر نویسندگی، طبع شاعری نیز داشت، ولی به‌ندرت شعر می‌سرود. فلسفی چند غزل و قصیده و مثنوی کوتاه خود را به نام چند شعر منتشر کرد. فلسفی در تهران وفات یافت و در شهر ری در مزار حضرت عبدالعظیم (ع) دفن شد. از معروف‌ترین آثارش می‌توان اشعار منتخب از شاعران رمانتیک فرانسه؛ جنگ چالدران؛ هشت مقالۀ تاریخی و ادبی؛ تاریخ روابط سیاسی ایران و اروپا در زمان صفویه؛ اصول تعلیم و تربیت؛ تاریخ اروپا در قرن ۱۹ و ۲۰؛ تاریخ در پرورش افکار؛ زندگانی شاه عباس اول؛ جغرافیای مفصل اقتصادی ایران و اروپا؛ جغرافیای ممالک بزرگ دنیا؛ تاریخ ایران از حملۀ عرب تا حملۀ مغول؛ ترجمۀ منظومۀ بیچارگان، ویکتور هوگو؛ ترجمۀ وادی فراعنه، ترجمۀ میریام هری؛ ترجمۀ داستان ‌سرتنگ بلور نوشتۀ موریس اوبلان؛ ترجمۀ تاریخ سلطنت قباد و ظهور مزدک نوشتۀ آرتور کریستین‌سن (با مشارکت احمد بیرشک)؛ ترجمۀ منتخب اشعار ویکتور هوگو؛ هشت مقالۀ فلسفی و تاریخ تملق در ایران (ناتمام) را نام برد.

اثرآفرینان (۴/ ۳۰۲)؛ سخنوران نامی معاصر ایران (۴/ ۲۷۳۸- ۲۷۴۲).