همای شیرازی

همای شیرازی، محمدرضا قلیخان، رضا قلیخان، فرزند بدیع‌خان (۱۲۱۲- ۱۲۹۰ق) ادیب، عارف و شاعری که متخلص به «هما»بود. در مورد نام وی در تذکره‌ها اختلاف وجود دارد. اصل وی از ایل بیات فارس بود. پدرش از رؤسای طایفۀ فیلی زند ساکن شیراز، منتسب به خاندان زندیه بود و مادرش از منسوبان فتحعلی‌خان، فرزند کریم‌خان زند، به‌شمار می‌رفت. همای شیرازی در شیراز به دنیا آمد. در آغاز جوانی از افسران نظام بود، ولی از آن شغل کناره گرفت و به تحصیل پرداخت و از محضر میرزاوصال استفاده نمود. وی از همان ابتدا طبع شعر خوبی داشت و با رضا قلیخان هدایت، قاآنی، سروش اصفهانی، شهاب اصفهانی و فروغی بسطامی معاصر بود. پس از تحصیل در شیراز، در طلب علم به سیاحت پرداخت و به عتبات رفت و بین ۱۲۳۰- ۱۲۵۰ق در محضر شیخ محمدحسن بن شیخ محمد باقر اصفهانی صاحب کتاب جواهر‌الکلام و استادان دیگر به تحصیل علوم نقلی و عقلی اشتغال ورزید تا به درجۀ اجتهاد و مقام قضا و فتوا رسید. سپس از نجف به هند، شیراز، اصفهان، تهران، خراسان، ترکستان و کرمان سفر کرد و در آخر، به امر معتمدالدوله منوچهرخان گرجی حاکم اصفهان و اصرار حاج سیّدمحمدباقر شفتی بیدآبادی، در ۱۲۵۹ق به اصفهان رفت و در آنجا ساکن شد. وی درخواست‌های محمدشاه و ناصرالدین‌شاه قاجار را برای ندیمی نپذیرفت. پس از مرگ سروش اصفهانی در ۱۲۸۵ ق منصب ملک‌الشعرایی و ملازمت ناصرالدین‌شاه به وی تکلیف شد و به تهران آمد. هما مدتی در این سمت باقی ماند، اما پس از چندی از دربار رفت. وی در اصفهان درگذشت و در آستانۀ امام‌زاده احمد در محلۀ میدان شاه به خاک سپرده شد. در حدیقة‌الشعراء سال مرگش ۱۲۸۸ و ۱۲۸۹ ق ذکر شده است. از آثارش دیوان شعر در ۱۸۰۰۰ بیت است که یک‌سال پس از مرگش به امر ظل‌السلطان و به دست میرزاعنقا فرزند هما جمع‌آوری و تدوین شد و آن‌را شکرستان نامیدند.

حدیقة‌ الشعراء (۳/ ۲۰۸۲- ۲۰۹۰)؛ دانشمندان و سخن‌ سرایان فارس (۵ /۸۵۲- ۸۵۹).