وحید دستگردی

وحید دستگردی، حسن فرزند محمدقاسم (١٢٥٨-١٣٢١ ش) ادیب، مصحح، نویسنده و شاعر متخلص به «وحید» در روستای دستگرد واقع در جنوب‌غربی اصفهان در خانواده‌ای كشاورز به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی را از ٧ سالگی آغاز و تا ١٢ سالگی نزد روحانی ده ملاعبدالكریم سودایی به آموختن فارسی و عربی پرداخت و پس از دو سال ترك تحصیل در ١٤ سالگی، رهسپار اصفهان شد و در مدرسۀ میرزاحسن واقع در محلۀ بیدآبی علوم ادبی را نزد میرزایحیی مدرس بیدآبادی، معروف به کاشی‌پز و علوم دینی را نزد عبدالکریم گزی و سیّدمحمد باقر درچه‌ای آموخت و از محضر جهانگیرخان قشقایی و آخوند ملامحمد کاشی استفاده نمود. وی از طرفداران مشروطیت بود. اشعار و مقالاتی در این زمینه در روزنامه‌های اصفهان منتشر می‌کرد. وی به علت سرودن اشعار آتشین علیه طرفداران استبدادی آلمان و بر ضد دو دولت روس و انگلیس و انتشار آنها در روزنامه‌ها ناچار شد كه زندگی‌اش همیشه به‌طور پنهانی یا درگوشه و كناری متواری باشد. دستگردی در آغاز جنگ بین‌الملل اول روزنامۀ درفش کاویان را در اصفهان منتشر می‌کرد. او هم‌چنین با روزنامه‌های پروانه، زاینده‌رود و مفتش ایران نیز همکاری داشت. وی پس از دو سال متواری زیستن در چهارمحال و بختیاری با پایین گرفتن جنگ در سال ١٢۹٦ش به اصفهان بازگشت و برخلاف میل باطنی‌اش به تهران آمد و با كناره‌گیری از مبارزات و درگیری‌های اجتماعی ـ سیاسی وقت خود را صرف فعالیت‌های ادبی کرد. شاعران و نویسندگان بزرگی چون رهی معیری، ‌پژمان بختیاری، ‌حسن سرور، امیری فیروزكوهی، ‌عبرت نایینی، ‌سیّدمحمد طباطبایی از هم‌دوره‌ای‌های وحید دستگردی بودند. زندگی و فعالیت‌های وحید دستگردی در طول اقامت در تهران، ‌با آنچه در اصفهان بود، متفاوت است، زیرا اوضاع و احوال كلی كشور نیز رنگی دیگر به خود گرفته بود. آن شور و هیجانی كه از پیدایش جنبش مشروطه‌خواهی تا پایان جنگ جهانی اول سراسر كشور را فرا گرفته بود، فروكش كرده و استقرار سلطۀ رضاشاهی نیز عرصه را بر بیان و قلم تنگ ساخت. بنابراین وی با انتشار مجلۀ ادبی ارمغان فعالیت فرهنگی‌اش را ادامه داد. بعد از مرگ وحید دستگردی انتشار مجله به فرزندش سپرده شد و تا سال ١٣٥٧ ش انتشار آن ادامه یافت. دستگردی در ١٢۹۹ش در تهران «انجمن ادبی ایران» را تأسیس كرد و بعد از دو سال از عضویت و فعالیت وی در این انجمن، در سال ١٣١١ش «انجمن ادبی حكیم نظامی» را تأسیس نمود كه جلسات آن در خانۀ شخصی‌اش تشكیل می‌شد و تا پایان عمرش این جلسات ادامه داشت. جلسات این انجمن تنها به خواندن شعر و اصلاح سرودهای اعضا اختصاص نداشت، بلكه قرائت و مقابله و تصحیح آثار منظوم استادان قدیم نیز مورد توجه خاص بود. وحید در اوایل ورود خود به تهران در حلقۀ مریدان صفی‌علیشاه درآمد. او در شعر ابتدا «لمعه» تخلص می‌کرد، ولی بعدها به دستور میرزایحیی بیدآبادی تغییر تخلص داد. وحید در تهران درگذشت و در امام‌زاده عبدالله شهر ری به خاک سپرده شد. از جمله آثار وحید دستگردی در زمینۀ تصحیح و چاپ می‌توان به خمسه نظامی گنجوی كه شامل قصاید،‌غزلیات حكیم نظامی؛ دیوان جمال‌الدین عبدالرزاق اصفهانی؛ باباطاهر؛ جام‌ جم اوحدی مراغه‌ای؛ هاتف اصفهانی؛ تذکرۀ تحفۀ سامی؛ دیوان ابوالفرج رونی؛ دیوان قائم مقام فراهانی؛ تذکرۀ نصرآبادی؛ دیوان عبید زاکانی؛ رسائل خواجه عبدالله انصاری و دیوان ادیب ‌الممالك فراهانی اشاره کرد. آثار وحید به دو بخش تقسیم می‌شود: یكی آثاری كه در مدت اقامتش در اصفهان پدید آورد كه مضمون آن ویژگی‌های اجتماعی ـ سیاسی حاكم بر آن دوره بوده و دیگری آثاری كه از انقلاب مشروطیت در سال ١٢۹٦ ش شروع و تا پایان جنگ جهانی اول ادامه داشت كه سرشار از مضامین سیاسی و اجتماعی است و از نوع اشعاری است كه به آن اشعار كاربردی می‌گویند. وحید با دست كشیدن از درگیری با مسائل اجتماعی ـ سیاسی دورۀ خود بیشتر در تصحیح و انتشار متون قدیمی و تحقیقات در فعالیت‌های ادبی شركت می‌كرد. وی در قصیده‌سرایی طبعی توانا داشت، بخشی از دیوان وی به چاپ قصاید اختصاص یافته است. ابیات قصایدش بالغ بر ٤٠٠٠ است كه از میان حدود ١٠٠٠ بیت در موضوعات اجتماعی ـ سیاسی است. از آثارش می‌توان به پروانه در پاسخ‌گویی اهالی شهرهای مختلف ایلات و عشایر را نام برد. چكامه نارنجك، این شعر در ٥٥ بند در موضوع جنگ جهانی اول به شرح پیروزی‌های آلمان پرداخته است؛ چكاهندبزگ؛ اشعار معروف وحید در قالب قصیده با ١٨۹ بیت است. وحید در این قصیدۀ بلند، ضمن ستایش از آلمان و عثمانی و حملاتی سخت به دولت‌های فرانسه، انگلیس، بلژیك، ایالات متحد امریكا و ایتالیا یادآور افتخارات گذشتۀ ایران و انتقاد شدید از اوضاع و احوال اجتماعی ـ سیاسی آن عده پرداخته است. درویش یورشی، از مشهورترین اشعارش در زمینۀ ترجیع‌بند است. مجلۀ ارمغان در بیست و دو دوره شامل ٢٣٦ شماره و ١٤٧٥٦صفحه به چاپ رسیده است. نالۀ وطن، این اثر در تركیب‌بندی‌ها با مضامین و محتوای وطنی است كه تعداد این تركیب‌بندها ۹ و در مجموع ١٣٤ بند است. از دیگر آثارش می‌توان انقلاب ادبی؛ ره آورد فرید؛ سفرنامۀ چهار محال و تاریخچۀ وقایع اصفهان و جنوب ایران را نام برد.

اثرآفرینان (٦ /١٠٤-١٠٥)؛ تذکرۀ شعرای معاصر اصفهان (٥٢٦-٥٢۹)؛ سخنوران نامی معاصر ایران (۶ /٣٨٤٢-٣٨٤٧).